|
Katindugan Panuy'ong
In nga tanawan gin himo' basi' it tuminungnung o it sindo nahigugma hit Samar Sirangan
mahimangno' o makapamuhay-puhay ha mabaskug nga ayat hin pag'kaurusa, ngan mag'hulkad, mag'hibaru, mag'tipig o manalipod, ug
mag'pahat hit mga anunu hinin amay ta nga tuna'.
Kadam'an hin
dinhi nag'hihingaday mahinong hit anunu nga tikang pa han mag'iha na nga mga panahon han at kaapuyan. Mga anunu nga di
ta pa nakakadla o iton nga aada' pabilin nga di ta hin'papanginanoan.
Natood
kami nga damu' it nag'hihingyap hin pag'ataman hit at mga anunu, ug, asya na ngani' in yana it taon nga kita angay na gumius, mag'katitirok o magkaurusa, ug igpatuman ta an kaangayan nga mga pamaagi o pitad, nga iini samtang
may guti' pa nga higayon hin pakaamkon ha dakulaay nga panabang hit at labaw kamahinungdanon nga bahandi'.
Yana'
na!...kita mag'himo hin biksal, samtang it mga tawu nga ungud nga nag'dadara hit kadak'an nga bahin hit bagay hit at babahandi', aada' makakasumat pa---it katitigurangan ha at mulupyo. Ug, aram ta nga kaiya ha kalibutan nga mababaya'
nala' hira, nga di ta matitigo kon san'o, sanglit ngahaw, buhat na kita yana' ug pakig'urusa!
oooo|| = || = || = || = || // \\ //\\ // \\ // \\ // \\ // \\ // \\ // \\ // = || = || = || =
||oooo
|
Anunu, in bis'ano nga idinuduhol tikang hit manatag o manaratag nga
nag'tikang pa han inuwuk na nga panahon, ngada' hin manurunod o magaw. Mahimo in nga kinaiyan, binlawan, butang, o buruhaton. bangin in makaraptan o dimakaraptan.
Kinaiyan nga anunu, it anunu nga kita' ug makaraptan sugad hit mga banlayan, labi na it nga may mag'baysay nga dagway, sugad man hit kadigkusan, kalungiban, danaw, lulurang ug kaburaburan, sapa', pisak, salog, kabakudlan o kadagatan.
Nahilalambing dama hin dinhi it katanamanan ug kahayupan ha tanan nga kuma o hitsu. Ha lain nga kasabi, bisan ano nga kinaiyan tikang ha pungkay hit "Bukid Apoy", ragudos lugsong ngad
ha kalawdan hit "Kandaya Lawud" o pasipiko, nga igin bilin hatag ha at han at kaapuyan, in masisiring nga anunu kinaiyan.
Bagyaw nga anunu it nga hinimo han hadto pa nga katawhan nga may tanip manukol hin pag'ladaw ha sumbay ug kabuhay hit at tuna' natawhan. Upod na in dinhi it architectural nga anunu, sugad hit kadambalay, kudal, atabay, hagdanan, dalan, tulay, lantawan, uligdum ug iba pa. Usa nga anunu tikang han panahon han Ispanyol it pan'lingganayan hit singbahan ha lungsod Borongan.
(kitaa it kuridis 1).
Butang hinimo o ginamit han mga tuminungnung, labi na an tikang ha kaapoy-apoyan hinin
tuna' natawhan. Nag'papakita' in hin mga tigaman hin karawa' han pangabuhay nga bahin han kinabuhi' ha maiha na nga mga panahon han at kaapoy-apoyan.
Sugad in hit gamit pan'luto', tadjaw o bubtangan, sinamay, gamun pangato, babantang, butang pan'hadang sugad hit "nawutawo", pamanapton, uyasan, kiwasug o higamit, sakayan, sugad hit "baluto", ug damu' pa.
Turumanon nga pinanunod, an kaurugan nga di makaraptan. Upod na in dinhi it
pan'luto, pan'haplas o panambal, paniday ug it yakan, tukar ug pangawit, sayaw, pag'hadang, mga iglihi' nga buruhaton, uuyas, pakabuhi', ug lain
pa nga mga tuluuhan ug uutak o kon anu nga ira hadto ikabuhion. "Salukara" hit Borongan ug "Pudpud" hit Sulat in duha nga pataran hin buruhaton tikang hin pinanonod hibabruan ha pan'luto'. "Kuslim" hit mga uyas, "ado'" hit
sayaw, "pamahat" hit pan'hadang, "pamanlo'" hit pakabuhian ug damu' pa.
Paw'ang Mahinungdanon sugad hit tanawan pangaramdaan, banlayan, kabubkiran, suyad hit dagat nga may tigaman hin kinadaan nga kinabuhi' suga hit sakayan-dagat nga lat'om, o kon diin nga bahin hit kahubsan o katubigan nga nag'hahatag hin tigaman, pahinumdum o pangit'an hin mahinungdanon nga
mga sumbay o hibabruan hin pan'hitabo' han nag'labay nga mga kinabuhi', ug lain pa... "bukid Kabil" it usa
nga pataran hit tanawan pangaramdaan ha Borongan.
.....
|
